Als het om de naakte macht ging was hertog Jean de Berry geen partij voor zijn jongere broer Philips de Stoute. Doorgaans schikte hij zich naar diens wensen, omdat hij beter in de luwte voer dan in de storm, maar als opdrachtgever van de kunsten stak hij de hertog van Bourgondië naar de kroon. In hun onstilbare zucht naar pracht wedijverden de twee koningszonen om de diensten van de beste kunstenaars, de kostbaarste materialen en de meest exotische objecten en ontplooiden zij een activiteit die in Europa zonder weerga was.

Toch lijkt het wezen van hun mecenaat verschillend naar de aard van hun karakter. De hertog van Bourgondië liet als de grootste getuigenis van zijn kunstliefde een monument na dat werd ingegeven door zijn dynastieke ambities, het kartuizer klooster van Champmol, net buiten Dijon, dat hij als zijn laatste rustplaats liet bouwen. Zijn beeldhouwer Claus Sluter werkte er tien jaar aan de beroemde Mozesput, die door Johan Maelwael werd beschilderd. Philips de Stoute heeft de Mozesput echter nooit gezien. Dat klinkt vreemd, maar hij was al die jaren niet in Bourgondië.

Jean de Berry, daarentegen, lag niet wakker van dynastieke aspiraties. Waar de hertog van Bourgondië als een projectontwikkelaar te werk ging was Berry de schatzoeker, die leefde voor het moment en speurde naar kunst en praal waarmee hij zich kon omringen en waarvan hij kon genieten. Hij was boven alles een bibliofiel. De gebroeders Van Limburg schonken hem met de Très riches heures de eeuwige roem die alleen de kunst te schenken vermag en die heden ten dage de faam van zijn wereldlijke macht en vorstelijke prestige met gemak in de schaduw stelt.

De voorstelling van het Nieuwjaarsbanket op het eerste kalenderblad in dat getijdenboek is misschien wel de beroemdste miniatuur uit de Middeleeuwen. Het is 1 januari, buiten is het koud, binnen zit de pafferige hertog in bont en brokaat dicht bij het vuur, voor de halo van een pitrieten haardscherm, alsof hij de zon is waaraan zijn verkleumde gasten zich warmen. Approche, approche, beveelt de roedrager achter de bank van de hertog en gehoorzaam komen wij zó dichtbij dat we met één voet buiten één voet binnen mi-parti tussen de schenkers en de voorsnijders staan. Even zien we alles vlijmscherp, alsof we in een dikke winterjas vanuit de vrieskou in de warme en rumoerige feestzaal stappen, maar zodra de hitte ons bevangt lost alles weer op in een roes van kleur en staan we weer buiten. Maar in die kortstondige beleving van het Nieuwjaarsfeest proeven we iets van het verschil tussen Bourgondië en Berry: Sluter belooft de eeuwigheid, de gebroeders Van Limburg schenken jaar in jaar uit, op de maat van de getijden. Approche, approche, drink met hen, klink met ons. De wereld van de Très riches heures, in een oogopslag.

Tentoonstelling

Van 7 juni tot en met 5 oktober 2025 zijn de miniaturen van de Très riches heures bij hoge uitzondering geëxposeerd op een tentoonstelling in het Musée Condé, in Chantilly, eenvoudig bereikbaar vanuit Parijs. Vanwege de restauratie van het handschrift zijn de kalenderbladen tijdelijk uit het boek gehaald en afzonderlijk tentoongesteld. Normaal gesproken ligt het handschrift in de kluis, daarom is dit een unieke kans om de miniaturen van Paul, Herman en Johan van Limburg met eigen ogen te zien!